DigiTeasers: Art Talks: Gülsün Karamustafa

Η Gülsün Karamustafa θεωρείται μια από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της σύγχρονης τουρκικής εικαστικής σκηνής, και είναι από τους ανθρώπους που συνέβαλλαν στην μετατροπή της Κωνσταντινούπολης από μια περιφερειακή πόλη, σε ένα ισχυρό πολιτισμικό κέντρο.
Η πολιτικές συνθήκες του τόπου της δεν την άφησαν ανεπηρέαστη, και έτσι το έργο της είναι άμεσα συνυφασμένο με την ιστορία της μετανάστευσης, λειτουργώντας πολλές φορές ως ψυχογράφημα για τους ανθρώπους που παίρνοντας μαζί τους μονάχα ότι μπορούσαν να μεταφέρουν, αναγκάζονταν να τα ξεκινήσουν όλα από την αρχή. Με αφορμή την ατομική της έκθεση στο ΕΜΣΤ και την επίσκεψη της στην Αθήνα, η Gülsün Karamustafa μου μίλησε για το έργο της, τις μεταβολές που υπέστη η Τουρκία τα τελευταία χρόνια, καθώς και τη σχέση της με την Ελλάδα.

A Mask for Each Hour of the Day (detail)

Ο πυρήνας της αφήγησης σας αποτελείται από την ιστορία της μετανάστευσης και τις επιπτώσεις της στην εθνική ταυτότητα. Θα ήθελα να μου πείτε δυο λόγια γι αυτό.
Πράγματι, κατά καιρούς η τέχνη μου καταπιάνεται με το θέμα της μετανάστευσης και της ταυτότητας. Θεωρώ πως ένα από τα πιο σημαντικά θέματα του τελευταίου αιώνα, είναι αυτό της μετανάστευσης και των προβλημάτων που προκύπτουν από αυτήν. Αφορμή της μετανάστευσης μπορεί να είναι ο πόλεμος, η πείνα, αλλά και οι πολιτικές διαταραχές. Αυτή η κίνηση των λαών μπορεί να αλλάξει τις συνθήκες της ζωής σε πολλές χώρες. Από την άλλη μεριά, με ενδιαφέρει εξίσου το θέμα της ταυτότητας, και ιδιαίτερα η ρευστή πλευρά της που μπορεί να μεταβληθεί ανάλογα με τις νέες συνθήκες ζωής. Σε αυτή την περίπτωση η μετανάστευση διεγείρει αυτές τις συνθήκες και δημιουργεί πιο ελαστικές θέσεις σε αυτούς που αναμιγνύουν την ταυτότητα τους με μια νέα «επιλεγμένη» είτε «επιβαλλόμενη» ταυτότητα. Δεν ασχολούμαι με αυτά τα θέματα σαν κοινωνιολόγος ή σαν ανθρωπολόγος, αλλά σαν καλλιτέχνης.

Chnronographia, paper / glass / wood, 60 pieces 21x30 cm, 1994.

Ποιο είναι το πιο σημαντικό στοιχείο της μετανάστευσης, και τι σημαίνει ένας μετανάστης για σας;
Γεωγραφικά, αν σκάψουμε στις οικογενειακές μας ιστορίες, όλοι θα ανακαλύψουμε στο παρελθόν ιστορίες που σχετίζονται με την μετανάστευση. Έτσι η μετανάστευση δεν μας είναι κάτι ανοίκειο. Για μένα, οι μετανάστες είναι αυτοί που προσπαθούν να χτίζουν μια νέα ταυτότητα, έναν νέο τόπο, με ότι τους έχει μείνει, συνδυάζοντάς το με ότι τους έχει δοθεί.

The Settler, video still, 5'09'', 2003

Με ποιον τρόπο επηρεάστηκε το έργο σας από τις πολιτικές και ιστορικές αλλαγές που συνέβησαν στην Τουρκία κατά τα πρώτα σας βήματα ως καλλιτέχνης;
Προέρχομαι από τη γενιά του ’68, που ήλπιζε να κάνει τον κόσμο ένα καλύτερο μέρος. Ζήσαμε πολλές αλλαγές από τότε, καλές και κακές. Ως ακτιβίστρια από εκείνη την περίοδο, προσπαθώ υπομονετικά να καταλάβω τι συμβαίνει γύρω μου, διατηρώντας πάντα το δικαίωμα μου να αντιδρώ, σε ότι δεν συμφωνώ. Αυτή μου η θέση είναι συνυφασμένη και με την τέχνη μου.

Με ποιον τρόπο ενσωματώνονται στη δουλειά σας οι προσωπικές σας μνήμες και εμπειρίες ;
Κατά καιρούς μου αρέσει να αναφέρεται η δουλειά μου στην προσωπική μου ιστορία και τις προσωπικές μου μνήμες. Αυτή η ενσωμάτωση της προσωπικής μου ιστορίας στην ιστορία που αφηγούμαι, ανοίγει νέα παράθυρα που με συνδέουν με το κοινό μου το οποίο μπορεί να αισθάνεται οικεία σε παρόμοιες ιστορίες. Με αυτόν τον τρόπο τα θέματα αποκτούν έναν περισσότερο διεθνή χαρακτήρα, και έτσι μπορώ να τα μοιραστώ ευκολότερα.

The Toddler, glass / porcelaine, 2010.

Η Τουρκία είναι μια χώρα με πλούσια πολιτική και πολιτισμική ιστορία. Πως ενσωματώνετε αυτόν τον παράγοντα στη δουλειά σας;
Βλέπω τον εαυτό μου ως "καλλιτέχνη από την Κωνσταντινούπολη". Οι γνώσεις μου για την πόλη μου είναι περισσότερες από ότι για την υπόλοιπη Τουρκία, και σε αυτές αναφέρομαι περισσότερο. Πράγματι, αυτό το περιβάλλον έχει μία πολυποίκιλη και πλούσια πολιτική και πολιτισμική ιστορία, η οποία διαρθρώνει τα πάντα σε στρώματα. Όπως και η δουλειά μου, πιστεύω, που αποτελείται επίσης από πολλαπλά επίπεδα, και μπορεί να διαβαστεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, ακριβώς γιατί έχω την ευκαιρία να ζω σε ένα τόσο ζωντανό και πλούσιο περιβάλλον.

Ως μια από της ηγετικές φιγούρες της Τουρκικής σύγχρονης εικαστικής σκηνής, θα θελα να μου μιλήσετε για την αλλαγή που έχει υποστεί τα τελευταία χρόνια η τουρκική εικαστική σκηνή.
Η τουρκική εικαστική σκηνή έχει υποστεί πολλές αλλαγές τα τελευταία χρόνια. Σε αυτό το σημείο δεν θα μπορούσαμε να αγνοήσουμε την επιρροή που άσκησε και συνεχίζει να ασκεί η Διεθνής Biennale της Κωνσταντινούπολης. Είναι ένα εικαστικό γεγονός, αποδεκτό σε διεθνές επίπεδο. Στις αρχές του ’70 που ήμουν φοιτήτρια στην Καλών Τεχνών, υπήρχαν μόνο μερικές γκαλερί στην Κωνσταντινούπολη, αλλά τώρα ο αριθμός έχει αυξηθεί πάρα πολύ. Διοργανώνεται επίσης ένα fair σύγχρονης τέχνης και έχει αυξηθεί ο αριθμός των ιδιωτικών μουσείων και αιθουσών τέχνης σημαντικά, κάνοντας έτσι την πόλη ένα κέντρο, απευθυνόμενο σε καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο. Συμπερασματικά, θεωρώ πως όλα βασίζονται στην πολιτική και οικονομική σταθερότητα, γιατί όταν αυτά καταρρέουν, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα, τίποτα δεν επιζεί εύκολα.

The City and the Secret Panther Fashion, video film 13’00”, 2007, set photo (Serra Gültürk).

Ξεκινώντας από καλλιτέχνης αναγκασμένη να λειτουργείτε σε τοπικό επίπεδο, θεωρείστε πλέον μία από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες, όχι μόνο στην κεντρική Ευρώπη, αλλά και την Νότια Αμερική. Πόσο εύκολη ήταν αυτή η πρόοδος;
Στην δεκαετία του ’70 και του ’80, η μόνη λύση για έναν καλλιτέχνη που ζούσε σε μία περιφερειακή χώρα όπως η Τουρκία και ήθελε να αναγνωριστεί η δουλειά του, ήταν να φύγει για να ζήσει σε ένα πολιτισμικό κέντρο, όπως το Παρίσι ή η Νέα Υόρκη. Στην πραγματικότητα όμως κάτι τέτοιο δεν λειτουργούσε πάντα, με αποτέλεσμα πολλές φορές αυτός ο αγώνας να λήγει άδοξα. Με το ξεκίνημα της δεκαετίας του ’90, το καλλιτεχνικό πεδίο υπέστη πολλές αλλαγές, με πιο σημαντική την αλλαγή της δυναμικής στις σχέσεις κέντρου και περιφέρειας. Από τότε έχει δοθεί στους καλλιτέχνες η ευκαιρία να ταξιδεύουν πολύ και να δείχνουν τη δουλειά τους διεθνώς.

Fragmenting/Fragments, installation view, Jhongsiao Dunhua Square, Taipei, 2006.

Ποια είναι η σχέση σας με την Ελλάδα;

Κατά την περίοδο των παιδικών μου χρόνων, υπήρχε ένα σημαντικό ποσοστό Ελλήνων, Αρμένιων και Εβραίων που ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη. Είχαμε στενούς φίλους στο σχολείο, και αγαπημένους θείους που δεν ξεχνούσαν να μας κάνουν δώρο σεμέν, πασχαλινά αυγά και σοκολατένιους λαγούς. Οι άνθρωποι αυτοί εγκατέλειψαν την πόλη λόγω δυσάρεστων συνθηκών που διαδέχονταν η μία την άλλη, και από τη δεκαετία του ’80 και μετά έχει μείνει πίσω μια πολύ μικρή κοινότητα, που θα έλεγε κανείς πως είναι αποφασισμένη να πεθάνει στην πόλη που τόσο αγάπησε. Ίσως αυτές να είναι οι αναμνήσεις που συγκροτούν τη σχέση μου με την Ελλάδα.

Πως νιώθετε που δείχνετε δουλειά σας στην Ελλάδα, σε μία τέτοια περίοδο πολιτικής και οικονομικής κρίσης;

Είμαι βαθιά συγκινημένη από την κατάσταση που αντιμετώπισα στην Αθήνα εν συγκρίσει με την τελευταία μου επίσκεψη, το 2009. Όμως έχω τεράστια εμπιστοσύνη σε αυτούς που προσπαθούν με κάθε τρόπο και κάθε μέσο να βελτιώσουν την κατάσταση. Όσο ήμουν στην Αθήνα, συνέβη επίσης ο τραγικός θάνατος του Θεόδωρου Αγγελόπουλου. Η κηδεία του, στην οποία παρευρέθηκα, ήταν κάτι που θα θυμάμαι για πάντα.

Gülsün Karamustafa- The Apartment Building (Η πολυκατοικία), installation view

Ποια είναι τα σχέδια σας για το μέλλον;
Στο πρόγραμμα μου είναι κάποιες ατομικές εκθέσεις στην Κωνσταντινούπολη και στο εξωτερικό, καθώς και μια αρκετά ενδιαφέρουσα Βiennale… Η πιο πρόσφατη ομαδική έκθεση στην οποία πρόκειται να συμμετάσχω, είναι η έκθεση “spotlights” που θα παρουσιαστεί τον Μάρτιο στο μουσείο που στεγάζεται η συλλογή Essl στην Αυστρία, στην οποία συμμετέχουν 10 καλλιτέχνες, ανάμεσα στους οποίους είναι οι Maya Bajevic, VALIE EXPORT, Julian Opie, Nam jun Paik, Bill Viola, Marie-Jo Lafontaine και άλλοι.